معمولا در یک مشاجره کلامی، هر دو طرف حرفشان را می زنند و بعد احساس سبکی می کنند. البته شاید بعد از درگیری لفظی، همچنان ناراحت باشند ولی حداقل هر دو نفر دلایل کارهایشان را توضیح داده و حرف نزده ای باقی نگذاشته اند ولی پراندن این نوع متلک ها در ملأعام باعث می شود طرف مقابل فرصتی برای حرف زدن نداشته باشد. در نتیجه، چیزی که این وسط باقی می ماند درگیری ذهنی حل نشده است. نوع دیگر متلک ها که مرسومیت بیشتری دارد، متلک هایی است که طرف مقابل فرصت پاسخ دادن به متلک پران را دارد ولی به دلیل حجب و حیا یا اجتناب از دعوا کردن، ترجیح می دهد سکوت کند و پاسخ ندهد.

در این حالت هم متلک به حرفی فروخورده تبدیل می شود که ناخودآگاه ذهن را مشغول می کند و حتی برای عده ای از شهروندان ـ بخصوص برای برخی خانم ها ـ ضربات روحی متلک های جنسی تا مدت های زیادی باقی می ماند.

این متلک ها، چه به آنها پاسخ بدهیم و چه ندهیم، در ضمیرناخودآگاه انسان به یادگار می ماند؛ حتی اگر یک روز بعد از شنیدن متلک، کل واقعه را فراموش کنیم یا سعی کنیم آن را به دست فراموشی بسپاریم.

چه افرادی بیشتر قربانی متلک می شوند؟

به جرات می توان گفت تقریبا همه مردم در زندگی شان متلک شنیده اند. عده ای هم خودشان در زمره متلک پران ها هستند ولی خود این افراد هم از متلک های دیگران بی نصیب نیستند.

از دیدگاه ادبی، گاه متلک با کنایه و ایهام در یک ردیف قرار گرفته اند که در اشعار و متن های ادبی هم استفاده می شود ولی در معنای امروزی، متلک را می توان جمله ای تخریبی به حساب آورد که بار توهینی دارد و معمولا از سوی فردی غریبه بیان می شود.

معمولا افرادی که رفتار یا شمایل ظاهری شان با عرف مرسوم جامعه تطابق چندانی ندارد، بیشتر در معرض متلک ها قرار دارند. البته این حرف به این معنی نیست که اگر فردی شکل آرایش و پوشش را با هنجارهای پذیرفته شده جامعه تطبیق داد، دیگر از متلک شنیدن ها بیمه شده باشد و هیچ کسی به او متلک نگوید.

خانم ها را می توان قربانی اصلی متلک های خیابانی به حساب آورد و از آن طرف هم، تعداد آقایان متلک پران در خیابان ها بسیار بیشتر از خانم های متلک پران است.

تشدید متلک گویی در فضای بسته

گرچه متلک گویی در همه جوامع وجود دارد، اما کارشناسان بر این باورند که هرگاه جامعه ای نتواند در زمینه های مختلف حرفش را بیان کند و گفت وگوی سالم در جامعه رواج نداشته باشد، به همان نسبت هم متلک گویی در آن جامعه افزایش پیدا می کند.

به بیان دیگر، هر وقت اظهار علاقه کردن در جامعه با محدودیت روبه رو شود یا افراد نتوانند در حوزه های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی با یکدیگر بحث و مراوده داشته باشند، آن گاه در این شرایط، متلک گویی جایگزین جدیدی برای ارتباط برقرار کردن و بیان خواسته های درونی می شود.

وقتی متلک شنونده از متلک بدش نمی آید

واکنش همه افراد به متلک ها یکسان نیست و حتی برخی افراد از شنیدن متلک ها هم بدشان نمی آید و از آن لذت می برند.

در جوامع توسعه یافته هم متلک پرانی وجود دارد و گاه مثلا داشتن یک ماشین خوب یا ظاهری زیبا باعث متلک انداختن عده ای می شود ولی نکته اینجاست که تا وقتی این متلک ها جنبه تمجید و تعریف داشته باشد، کمتر کسی پیدا می شود که از این متلک ها بدش بیاید.

در بسیاری از جوامع نیز این قانون نانوشته تا حدودی حکم فرماست و مثلا برخی دختران ـ بخصوص دختران کم سن و سال تر ـ ممکن است با شنیدن متلک هایی که به نوعی از ظاهر آنها تعریف می شود و جنبه بی احترامی و تحقیر ندارد، نه تنها بدشان نیاید، بلکه حتی ممکن است اعتماد به نفسشان هم بالاتر برود.

ضعف خانواده ها در تربیت اصولی فرزندان

بی گمان پیشینه زندگی و نوع تربیت فرد در جامعه، نقش مهمی در بروز رفتار متلک گویی افراد دارد، اما دکتر مسعود غفاری، روان شناس و مشاور خانواده در گفت وگو با «جام جم» معتقد است مهم ترین عاملی که باعث می شود فردی به متلک گفتن روی بیاورد، ضعف تربیت در خانواده اش است.

ارتقای توانایی ذهنی و جسمی کودکان، سازگاری با محیط، مسئولیت پذیری و استقلال عاطفی، چهار مولفه ای است که به باور غفاری، اگر خانواده ها روی آن تمرکز کنند، متلک پرانی از فضای خانواده ها رخت برمی بندد.

جامعه ناهنجار، شهروند ناهنجار تربیت می کند

سهم عمده ای از متلک های رایج در جامعه، متلک های جنسی است؛ متلک هایی که به گفته غفاری از محرومیت و ناکامی جنسی نشات می گیرد.

این استاد بازنشسته دانشگاه علامه طباطبایی تاکید می کند: هرگاه جامعه ای از فرهیختگی دور بماند و نقش تربیت علمی در تمدن ها کمرنگ شود، شانس زیادشدن افراد ناهنجار و همچنین گسترش رفتارهای نابهنجاری مثل متلک گویی در آن جامعه افزایش پیدا می کند.

به باور غفاری، وقتی شهروندان آموزش نبینند که از راه های سالم و منطقی، نیازهای جنسی شان را برطرف کنند، در این صورت شیوع متلک در جامعه، جایگزینی برای ارضای نیازهای خفته جنسی می شود.

جای خالی مجازات های قانونی

در اغلب موارد متلک های جنسی جنبه بی احترامی و تحقیر دارد. وضعی که در آن فرد متلک پران به یک خانم عابر تنها با ملاک جسمی اش قضاوت می کند و عقده های جنسی فروخورده اش را با بیان کلمات توهین آمیز ارضا می کند.

این متلک های جنسی توهین آمیز را شاید بتوان رایج ترین نوع متلک ها در اغلب کشورها به حساب آورد و حتی می توان آن را گونه ای خشونت جنسی علیه زنان نامید.

با آن که در اغلب کشورهای جهان، مجازاتی برای افراد متلک پران وجود دارد، اما واقعیت این است که معمولا قانون درباره این گونه خشونت های کلامی با نرمش برخورد می کند. درست است که فرهنگسازی و آموزش عمومی در جامعه باید به شکلی گسترده باشد که متلک گویی به عنوان رفتاری خلاف اخلاق عمومی نکوهش شده و از سوی همه تقبیح شود، ولی همیشه در هر جامعه ای، عده ای پیدا می شوند که فرهنگسازی برای آنها نتیجه چندان سریع و خوشایندی ندارد و این افراد متلک پران، زبان قهر و زور را بیشتر می فهمند.

بدیهی است استفاده از قوای قهریه برای مقابله با متلک گویان بداخلاق باید آخرین راه حل و به عنوان تیر آخر مقابله با این رفتار زشت باشد، اما برای افرادی که به خود اجازه می دهند در محیط های عمومی به حریم شخصی دیگران توهین و تجاوز کنند، استفاده از اهرم های قانونی نباید به عنوان سلاحی همیشه در غلاف تصور شود که بود و نبودش نیز فرقی به حال متک پران و متلک شنونده نداشته باشد.

چه کسانی بیشتر متلک می پرانند؟

نمی توان با قاطعیت گفت سواد و سطح تحصیلات متلک پران ها از دیگر افراد جامعه پایین تر است و هیچ مدرکی هم وجود ندارد که متلک پران ها از سطح تحصیلات پایینی برخوردار باشند.

می توان عوامل زیادی را برشمرد که چرا فردی به خود اجازه می دهد در محیط های عمومی، فرد ناشناسی را تخریب کند و با متلک گویی، آبروی او را در جمع به بازی بگیرد. نوع آموزش و تربیت افراد در خانواده را می توان مهم ترین عاملی دانست که موجب می شود فردی به متلک گویی عادت کند و از انجام این کار، حس بدی نداشته باشد.

تاثیر محیط دوستان، فضای کاری، محل اقامت و ویژگی های شخصیتی پرورش یافته در افراد هم در به وجود آمدن این عادت بی تاثیر نیست.

امین جلالوند / گروه جامعه